16.SOSYAL GÜVENLİK HAKLARI-EMEKLİLİK

​

16.1.Erken emeklilik

​

Emekli kişilere bağlanan maaş; yaşlılık maaşıdır. İşe girdikten sonra engelli hale gelenler dâhil tüm engelli memur, işçi ve Bağ-Kur çalışanları, 5510 sayılı Genel Sağlık Sigortası ve Sosyal Sigortalar Kanununun 28’inci maddesine göre; yaşı beklemeden, gerekli yıl ve prim gününü tamamladıklarında erken emekli olabilirler.Bakınız:http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/emekli/yaslilik_ayligi/emeklilikte_ozel_kosullar/ise_bas_once_malul.

Başvuruda engelli sağlık kurul raporunun aslının ya da noter onaylı örneğinin beyanı istenebilir. E-Nabızda kayıtlı olanlar, sistemden aldıkları örneği ile başvuru yaparlar.

​

16.1.1.Bağ-Kur çalışanları için erken emeklilik hakkı

 

Engel oranı; %60 ve üzerinde olanlar; 15 yıl, 3960 gün, engel oranı; %50-%59 arası olanlar; 16 yıl, 4320 gün, engel oranı; %40-%49 arası olanlar; 4680 günde emeklilik hakkı alırlar. Erken emeklilik için vergi indirimi belgesi almak zorunluluğu yoktur, emeklilik başvurusu için prim borcu olmaması gerekir.

 

16.1.2.Engelli işçilerin erken emeklilik hakkı

​

İş Kanun’a tabi çalışan engellilerin işe giriş tarihlerine ve engel oranlarına göre erken emeklilik süreleri farklılık gösterir. 1 Ekim 2008 öncesi işe giren işçinin engelli erken emeklilik hakkından yararlanması için; gelir vergisi indirimi belgesi alması zorunludur. Bu işçiler 506 sayılı Yasa hükümlerine (5510 sayılı Yasanın Geçiş Hükümleri) tabi olarak emekli olurlar. 1 Ekim 2008 tarih ve sonrası işe giren işçiler ise 5510 sayılı Yasa hükümlerine göre emekli olur ve bu işçiler, erken emeklilik için vergi indirimi belgesi almak zorunda değildirler. Erken emeklilik için yıl ve prim günü şartının sağlanmış olması gerekir. Her ikisini tamamlamış olanların prim günü 5400 günden eksik ise, bu çalışanların prim günleri emeklilik işlemi sırasında 5400 güne tamamlanır.

 

 

Çalışma Gücü Kayıp Oranları

Sigorta Başlangıç Tarihi

%40 ile 59 arası

%60 ile 79 arası

%80 ve üzeri

05.08.1991 ve öncesi

15yıl+3600gün

15yıl+3600gün

15yıl+3600gün

06.08.1991-05.08.1994

16yıl+3760gün

15yıl 8ay+3680gün

15yıl+3600gün

06.08.1994-05.08.1997

17yıl+3920gün

16yıl 4ay+3760gün

15yıl+3600gün

06.08.1997-05.08.2000

18yıl+4080gün

17yıl+3840gün

15yıl+3600gün

06.08.2000-05.08.2003

19yıl+4240gün

17yıl 8ay+3920gün

15yıl+3600gün

06.08.2003-30.09.2008

20yıl+4400gün

18yıl+4000gün

15yıl+3600gün

​

Tablo 1: 1 Ekim 2008 tarihinden önce işe giren engelli işçilerin erken emeklilik süreleri

                                                           Çalışma Gücü Kayıp Oranları

Sigorta Başlangıç Tarihi

%40 ile 49 arası

%50 ile 59 arası

%60 ve üzeri

01.10.2008-31.12.2008

18yıl+4bin 100gün

16 yıl+3bin 700gün

15 yıl+3bin 700 gün

01.01.2009-31.12.2009

18 yıl+4bin 200gün

16 yıl+3bin 800gün

15yıl+3bin 800 gün

01.01.2010-31.12.2010

18 yıl+4bin 300gün

16 yıl+3bin 900gün

15yıl+3bin 900 gün

01.01.2011-31.12.2011

18 yıl+4bin 400gün

16 yıl+4bin gün

15yıl+3bin 960 gün

01.01.2012-31.12.2012

18 yıl+4 in 500gün

16 yıl+4bin 100gün

15yıl+3bin 960 gün

01.01.2013-31.12.2013

18 yıl+4bin 600gün

16 yıl+4bin 200gün

15yıl+3bin 960 gün

01.01.2014-31.12.2014

18 yıl+4bin 680gün

16 yıl+4bin 300gün

15yıl+3bin 960 gün

01.01.2015’den sonra

18 yıl+4bin 680gün

16 yıl+4bin 320gün

15yıl+3bin 960 gün

​

Tablo 2: 1 Ekim 2008 ve sonrası işe giren engelli işçilerin erken emeklilik süreleri

​

16.1.3.Engelli memurun erken emeklilik hakkı

​

Engelli memur, işe giriş tarihi ne olursa olsun erken emeklilik için vergi indirimi belgesi almak zorunda değildir.

1 Ekim 2008 öncesi işe giren ve işe girmeden önce engelli olduklarını belgeleyen engelli memurlar, Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre; en az %40 engelli olmak şartı ile engel oranına bakılmaksızın 15 yıl çalışmakla emekli olma hakkı elde ederler (5510 sayılı Yasanın geçiş hükümleri).

1 Ekim 2008 sonrası işe giren engelli memurlardan; malul sayılmayıp engel oranı %60 veya üzerinde olanlar; 15 yıl ve 3960 prim günü ile erken emeklilik hakkını alırlar. Engel oranı % 50 ilâ % 59 arasında engelli olanlar; en az 16 yıl ve 4320 gün, engel oranı % 40 ilâ % 49 arasında engelli olanlar; en az 18 yıl ve 4680 gün ile emeklilik hakkı elde ederler. Bu memurlar 5510 sayılı Yasa hükümlerine tabidirler.

İşe girdikten sonra engelli hale gelenlerin erken emekliliği: 5510 sayılı Yasanın Geçici 4’üncü maddesine göre; engel oranı %60 ve üzerinde olanlardan malulen emeklilik hakkı alamayanlar; 15 yıl, çalışma gücü kaybı oranı %50-%59 arasında olanlar; en az 16 yıl-5760 prim günü, çalışma gücü kaybı oranı %40-%49 arasında olanlar; en az 18 yıl-6480 prim günü ile emekli olabilirler.

​

16.1.4.Engelli sürekli işçilerin emekliliği

​

696 sayılı KHK ile kamu kurumlarında kadroya geçen engelli işçilerin emeklilik işlemlerinde, engellilikleri nedeniyle erken emeklilik süreleri dolduğunda değil, engeli olmayan işçiler gibi yaşlılık aylığına hak kazanma tarihlerinin esas alınmasının gerektiğine yönelik Devlet Personel Başkanlığı görüş yayınlamıştır (30.03.2018 tarihli 31292642-045.00-E.2272 sayılı ve 375 KHK Geçici 23 ve 24’üncü maddeler konulu görüş yazısı), Bu görüşe uygun olarak Sağlık Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ocak 2019’da, 35426449-929 sayılı “Engelli Sürekli İşçilerin Emeklilik İşlemleri” konulu yayınladığı yazıda, engelli işçilerin emekliliğinde yapılacak iş ve işlemlerde uygulamada birliğin sağlanması ve telafisi güç zararlara meydan vermemek adına Devlet Personel Başkanlığının görüşünde bahsedilen konuların dikkate alınması istemiştir. Konu hakkında, Kamu Denetçiliği Kurumu’nun TBMM’ye sunduğu 2019 Yıllık Raporunu inlemek için bakınız: https://www.ombudsman.gov.tr/document/raporlar/yillik_rapor/2019_yili_yillik_rapor/files/basic-html/page241.html

​

16.2.Malulen emeklilik

​

5510 sayılı Yasa’nın 25’inci maddesine göre; işe girdikten sonra SGK Sağlık Kurulu tarafından, çalışma gücü kaybı oranını en az %60 kaybettiğine karar verilenler; 10 yıllık sigortalılık ve 1800 iş günü prim ödenmesi şartı ile malulen emekli olurlar. Ancak başkasının bakımına muhtaç derecede malul olanlar için sadece 1800 iş günü prim ödenmiş olma şartı aranır. İşe girmeden önce malul durumda olanlar, malulen emekli olamazlar. Malulen emekli olmak isteyen kişi, SGK’ya (il müdürlüğü ya da merkez müdürlüğüne) başvuru yapar. Başvuru yapıldığında bir işte çalışılıyor olma şartı aranmaz. SGK Sağlık Kurulu, isterse kişiyi, çalışma gücü kaybı oranının tespiti için bir hastaneye sevk edebilir. Olumsuz kararlarda karara itiraz edilebilir. İtiraz incelemesi SGK Yüksek Sağlık Kurulu tarafından yapılır. Bilgi için bakınız: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/saglik/maluliyet

Kontrol Muayenesi: Yaşlılık maaşı (emekli) bağlananlar, malulen emekli olanlar ya da haklarında malul kararı verilen çocuklar, SGK Sağlık Kurulunca, 5510 sayılı Yasa’nın 94’üncü maddesine göre kontrol muayenesine tabi tutulabilirler. SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, yeni raporu değerlendirerek emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Emeklilik için gerekli şartları kaybedenlerin, aylıkları kesilir. Karara itiraz halinde itiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.

​

Özel açıklama: Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği, 28.09.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Geçici Madde 1’de “Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce maluliyet, çalışma gücü kaybı veya erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ile bunların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocukları için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.” ifadeleri yer almaktadır Kontrol muayenesi: Malulen emekli olanlarla ve engellilerin erken emekliliğinden yararlananlar hakkında SGK, 5510 sayılı Yasanın 94’üncü maddesine göre kontrol muayenesi isteyebilir.

Engelli erkek çocuklar için maluliyet tespiti talebi

Kız çocukları, evlenmedikleri ve sigortalı bir işe girmedikleri sürece, anne ya da babalarının üzerinden sağlık yardımı almaya devam ederler. Mezun olması gereken yaşta liseyi veya üniversiteyi bitiren erkek çocuklar, mezun olduktan sonraki 2 yıl boyunca anne ya da babalarının üzerinden sağlık yardımı almaya devam ederler. Anne veya babası sigortalı olmayanların sağlık primi Devlet tarafından ödenir.

Öğrenime devam eden engelli erkek çocukların okullarından alınacak öğrenim belgeleri, SGK’ya verilmelidir. Öğrenimine devam etmeyenlerin, 18 yaşını doldurduklarında anne ya da babalarının üzerinden sağlık yardımı alabilmeleri ve yetim aylığına hak kazanabilmeleri için ailelerin, SGK’ya maluliyet tespiti için başvurması gerekir.

SGK’dan malul kararı alan çocuklar, anne veya babalarının üzerinden sağlık yardımına devam ederler ve bu çocukların anne ve babalarının vefatı halinde yetim aylığı alma hakları olur. Malul kararı alamayan çocukların yetim aylığı alma hakları olmaz. Bu çocuklar, zorunlu sağlık primi ödemesi ile ilgili olarak SYDV’ye başvururlar. Burada yapılan gelir testine göre haklarında “G0” kararı verilenlerin sağlık primi Devlet tarafından ödenir. Haklarında “G0” kararı verilmeyenler, belirlenmiş aylık sağlık primini zorunlu olarak öderler.

SGK’dan olumsuz karar alındığında yeniden inceleme amacıyla karara itiraz edilebilir. Bu amaçla zaman aşımı süresi yoktur.

Engelli aylığı alan engelli bireyin, malul çocuk olup olmadıklarına bakılmaksızın sağlık primleri Devlet tarafından ödenmektedir. Engelli aylığı kesilirse, engelli erkek çocuk için maluliyet tespiti istenmelidir.

Ağır engelli erkek çocuğu olan annelerin erken emeklilik talebi, SGK’dan onaylanmış ise çocuğun maluliyet tespitinde, onay belgesini dilekçelerine eklemeleri tavsiye edilir.

Başvuru: Maluliyet incelemesi için doğrudan SGK’ya başvuru yapılır. Engelli sağlık kurul raporunun alındığı hastane başhekimliğinden “aslı gibidir” onaylı fotokopisi ya da e-nabızdan alınmış rapor örneği, çalışan ebeveynin ve çocuğun kimlik belgeleri, çalışılan yerden alınan çalışma belgesi ve dilekçe ile başvuru yapılır. Dilekçe, başvuru esnasında da doldurulabilir.