15.ENGELLİ ÇOCUĞU/YAKINI OLAN ÇALIŞANLARIN HAKLARI

​

15.1.Engelli çocuğu olan kamu çalışanına aile yardımı ödeneği

​

Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2018 ve 2019 Yıllarını Kapsayan 4. Dönem Toplu Sözleşme kapsamında, "Engelli çocuk aile yardımı" ele alınmıştır. Buna göre; ilgili mevzuat ve bu Toplu Sözleşme hükümleri uyarınca çocuklar için verilmekte olan aile yardımı ödeneği, en az %40 engelli olan çocuklar için %50 artırımlı olarak ödenir. ÇÖZGER raporu olup 2 ve üzerinde gereksinim düzeyi olanlar için bu yardım ödenir.

​

15.2.Nöbet muafiyeti, günlük eğitim ve bakım izni

​

Bu bölümde geçen “bakmakla yükümlülük” ve “ağır engellilik” şartından ne anlaşılması gerektiğine dair “Bakıma muhtaç olma hali ve ağır engellilik durumu” başlığına bakınız.

Engelli yakını olan memurlar için nöbet muafiyeti, günlük eğitim ve bakım izni hakkında Genelge: 30 Ocak 2010 tarihli “Sendikal Gelişmeler Doğrultusunda Alınacak Önlemler” konulu Başbakanlık Genelgesinin (2010/2) 3’üncü maddesi: “Kamu çalışanlarının kanunen bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyinin bakıma muhtaç olduğunun ilgili mevzuatına göre alınmış geçerli engelli sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi kaydıyla bu durumdaki personele; engelli aile ferdinin günlük bakımı için izin kullanımında gerekli kolaylık sağlanacak ve personel mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacaktır.” Bu Genelge kamuda çalışan işçileri kapsamaz.

Engelli yakını olan sağlık çalışanları: Sağlık Bakanlığı Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü tarafından 30 Nisan 2018 tarihinde yayınlanan yazıda (Sayı 87307621/419) Başbakanlık Genelgesinin yukarıda yazılı 3. Maddesine yer verilmiş ve Bakanlık çalışanlarının genelgede tanımlanan haklardan yararlanmaları sağlanmıştır. Bu yazıda, engelli ve engelli yakını olan çalışanlardan süresi içinde geçerli engelli sağlık raporu varsa yeniden rapor istenmemesi hususu da belirtilmiştir.

Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesinde engelli yakını olan memurlar, 2010/2 Genelge kapsamında nöbet hizmetlerinden muaftır. Bu çalışanlara günlük izinlerinde kolaylık sağlanır. Ayrıca özel eğitim alan eş, çocuk vasi tayin edilmesi kaydıyla engelli kardeşi olanlar; eğitim izni kullanabilmektedir.

Engelli ve engelli yakını olan öğretmenler: Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği 12’inci madde: “Haftalık ders programı düzenlenirken; okulların eğitim ortamı, öğretmen durumu, engelli öğretmenler, engelli çocuğu bulunanlar, süt izni kullananlar, fizikî şartlar ve pedagojik esaslar göz önünde bulundurulur. 91 inci madde- g): “Engelli olanlar, engelli çocuğu bulunanlar ve bakmakla yükümlü olduğu engelli birey bulunanlara nöbet görevi verilmez. Ancak bu durumdaki öğretmenlere istemeleri hâlinde, gün tercihlerine öncelik verilerek nöbet görevi verilir.”

Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği 5’inci madde: “Haftalık ders programı, öğretim yılı başında ve gerekli hâllerde ders yılı içinde okul yönetimince hazırlanır. Bu programda yönetici ve öğretmenlerin okutacakları derslerin gün ve saatlere göre öğretmenlerin mazeretleri de dikkate alınarak dengeli olarak dağılımı yapılır.”

Madde 44-11: “Öğretmenlerden; engelli olanlar, engelli çocuğu bulunanlar ve bakmakla yükümlü olduğu engelli birey bulunanlara nöbet görevi verilmez. Ancak bu durumdaki öğretmenlere istemeleri hâlinde, gün tercihlerine öncelik verilerek nöbet görevi verilir.”

TSK personeli için günlük eğitim ve bakım izni verilmesi: TSK İzin Yönetmeliği’nde 4 Şubat 2015 tarihli yapılan düzenleme ile TSK’ da çalışan engelli çocuğu/yakını olan tüm personele günlük eğitim ve bakım izni hakkı verilmiştir. TSK’da çalışan Devlet Memurlarının da aynı haklardan olduğu gibi yararlanması adına 10 Şubat 2015 tarihinde Genel Kurmay Personel Başkanlığınca MSB ve Kuvvet Komutanlıklarına yazı yayınlanmıştır. Bu yazı doğrultusunda MSB’de çalışan Devlet Memurları günlük eğitim ve bakım izinlerini kullanmaktadır. Aynı hükümler 6 Şubat 2015 tarihli Resmi Gazete ile Uzman Erbaş İzin Yönetmeliği’ne de işlenmiştir.

TSK İzin Hizmet Yönetmeliği (Resmi Gazete: 28.01.1991 tarihli, 20769 sayılı): Madde 11-Ek Fıkra: Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli personelin bakmakla yükümlü olduğu engelli eşi, engelli çocukları ve yargı kararı ile vasi tayin edilmesi kaydıyla engelli kardeşinin; tıbbi tanılaması yapılmış ve …….. bir özel eğitim kurumunda kayıtlı olması şartı ile özel eğitime getirilip/götürülmesi ve eğitime iştiraki maksadıyla, her engelli birey için haftada 8 saat günlük eğitim izni verilir. Engelli çocuk sahibi anne ve babanın her ikisinin çalışması durumunda bu izin, alınan beyana istinaden birine kullandırılır. Bu süre ilgili olduğu haftayı geçmeyecek şekilde personelin isteğine göre bir defada veya bölünerek kullandırılır.

Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli personelin bakmakla yükümlü olduğu eşi, çocukları ve aynı çatı altında yaşayan anne, baba veya yargı kararı ile vasi tayin edilmesi kaydıyla kardeşinin; …….. raporunda “ağır engelli” ibaresi olan yakınlarının bakımı maksadıyla, her engelli birey için ayrı olmak üzere günde 1 saat günlük bakım izni verilir. Bu sürenin gün içerisinde kullandırılma zamanı personelin isteğine göre düzenlenir. Engelli çocuk sahibi anne ve babanın her ikisinin çalışması durumunda bu izin alınan beyana istinaden birine kullandırılır.

Her engelli birey için ayrı olmak üzere bir gün içerisinde, günlük bakım izni veya günlük eğitim izinlerinden sadece biri kullanılır. Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli personelin engelli günlük eğitim izni veya engelli günlük bakım iznini verimli kullanabilmesi açısından birlik imkânları ve amirlerin değerlendirmesine göre ulaşım imkânından istifade ettirilebilir.

TSK İç Hizmet Yönetmeliği (Resmi Gazete: 6.9.1961 tarihli ve 10899 sayılı): Madde 382- (g) fıkrası: ….Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre tam bağımlı engelli veya kısmi bağımlı engelli olduğu yetkili sağlık kuruluşlarınca verilen sağlık kurulu raporu ile belgelenen veya ….. Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre yetkili sağlık kuruluşlarınca Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu verilen ya da anılan Yönetmeliklere göre geçerli kabul edilen raporları bulunan aynı konutta daimi olarak ikamet eden eşi, bakmakla yükümlü olduğu çocukları, anne ve/veya babası ile vasi atanmak kaydıyla kardeşi bulunan askeri ve sivil personel (gemilerdeki nöbet hizmetleri hariç),” nöbet hizmetlerinden muaftır.

TSK’da engelli yakını olan çalışan işçiler hakkında düzenleme: 2017 yılında Toplu İş Sözleşmesinde alınan karara göre; engelli yakını olan işçiler TSK İzin Yönetmeliğindeki günlük eğitim ve bakım izni haklarını kullanabilmektedirler. Bu işçiler, özel eğitim izinleri için, “işçinin bir günlük çalışma saati kadar” izinli olacaklardır.

Emniyet Genel Müdürlüğünde engelli yakını olanların hakları: 13 Ocak 2016 tarihinde Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan “Özürlü Yakını Olan Personel Durumu” hakkındaki yazıda (Sayı: B.05.1.EGM.0.71.03.03(112) E.G.M. Genelge No: (2010/15), 13 Ocak 2016 tarih, sayı: 37373650-320-31042 ile düzenleme yapılarak; “Personelin talebi halinde, bakıma muhtaç aile bireylerinden anne, baba, eş ve çocukları hakkında Özürlü Sağlık Kurulu tarafından düzenlenen raporda, özür oranının “% 50 ve üzerinde olduğu” tespit edilenlerden “ağır özürlü” olduğuna karar verilenlerin sadece hafta içi mesai günlerinde çalıştırılması, mesai saatleri dışındaki tüm ek görevlerden, nöbetlerden ve gece mesaisinden muaf tutulması, özürlü aile bireyinin günlük bakımı için izin kullanımında personele gerekli kolaylığın sağlanması, anne ve babanın personel olması durumunda her ikisinin de belirtilen haklardan faydalandırılması sağlanmıştır.

Jandarma Genel Komutanlığında engelli yakını olan çalışanların hakları: Jandarma Genel Komutanlığı Nöbet Hizmetleri Yönergesi’ne göre; engelli sağlık kurulu raporu vermeye yetkilendirilmiş hastanelerden alınması şartıyla; aynı çatı altında yaşadığı eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuğu ile yine aynı çatı altında yaşadığı annesi, babası veya yargı kararı ile vasi tayin edildiği kardeşinden herhangi birisinin; Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurul Raporları Yönetmelik kapsamında “ağır engelli”, Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik kapsamında “tam bağımlı birey”, ÇÖZGER raporuna göre “çok ileri düzeyde ÖGV”, “belirgin düzeyde ÖGV” ve “özel koşul gereksinimi var (ÖKGV) ibaresi, aynı çatı altında yaşadığı eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuğu ile yine aynı çatı altında yaşadığı annesi, babası veya yargı kararı ile vasi tayin edildiği kardeşinden birden fazlasının sağlık kurul raporunda %50 (dhil9 ve üzerinde engellilik durumunu gösteren ifade bulunan personel ile “orta düzeyde ÖGV” veya “ileri düzeyde ÖGV” ibaresi bulunan personelin; engellilik mazeretleri ortadan kalkıncaya dek gece nöbeti/vardiyalı nöbet hizmetlerine dahil edilmez. Süreli bile olsa gece evinden ayrı kalmalarını gerektirecek nöbet haricindeki görev ve hizmetler verilirken özel durumları dikkate alınır.

Kamuda çalışan engelli yakını olan işçilere ve sözleşmeli personele ait günlük eğitim ve bakım izni konusunda düzenleme olmadığından ve bu çalışanlar için izin/ücret dengesinin sağlanması gerektiğinden; söz konusu izinlerin kullanımı idarenin inisiyatifindedir. Bu çalışanlar için Toplu İş Sözleşmesi Kararı gerekmektedir.

​

15.3.Mazeret izni hakkı

​

En az yüzde %70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı olan çocukları için tüm çalışanlara; çocuğunun hastalanması hâlinde, doktor raporuna istinaden on güne kadar mazeret izni verilir. Bu iznin kullanımında senelik iznin kullanılmış olması şartı aranmaz. Çalışan kişi, bu izni parçalar halinde kullanabilir ya da tamamını birden talep edebilir. İzin talebinin kurum tarafından kabulünde, engelli raporu ve hastalık raporu yeterlidir. Mazeret izni, işçiler için de ücretli izin kapsamındadır. Komisyon Başkanı Ayşe SARI, 2014 yılında, bu maddenin TBMM’de görüşülmesi sürecinde; çocuklar için 16 yaş sınırının kaldırılmasını ve maddenin tüm personel kanunlarına geçirilmesini sağlamıştır.

En az yüzde %70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı olan çocukları için tüm çalışanlara; çocuğunun hastalanması halinde, doktor raporuna istinaden on güne kadar mazeret izni verilir. ÇÖZGER raporu olan çocuklar için %70 ve üzeri engel oranlarına karşılık gelen ifadeler; “çok ileri düzeyde özel gereksinim var”, “belirgin düzeyde özel gereksinim (BÖGV)” ve “özel koşul gereksinimi var (ÖKGV)” ifadeleridir.

Bu iznin kullanımında senelik iznin kullanılmış olması şartı aranmaz. Çalışan kişi, bu izni parçalar halinde kullanabilir ya da tamamını birden talep edebilir. İzin talebinin kurum tarafından kabulünde, engelli raporu ve hastalık raporu yeterlidir. Anne ve babanın çalışıyor olması halinde bir çocuk için verilen mazeret iznini aynı dönemde sadece tek ebeveyn kullanabilir. Birden fazla engelli çocuğu olanlar için mazeret izni, her bir çocuk için ayrı ayrı 10 gündür.

DMK 104’üncü madde: ''Memurlara; en az yüzde 70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı olan çocuğunun (çocuğun evli olması durumunda eşinin de en az yüzde 70 oranında engelli olması kaydıyla) hastalanması halinde hastalık raporuna dayalı olarak ana veya babadan sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla bir yıl içinde toptan veya bölümler halinde on güne kadar mazeret izni verilir".

İş Kanunu Ek Madde 2: “İşçilerden az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler halinde on güne kadar ücretli izin verilir.” Bu izni kullananlardan ücret kesintisi yapılmaz.

Mazeret izin hakkı aynı zamanda; Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar, TSK Personel Kanunu, Uzman Erbaş Kanunu ve diğer tüm personel kanunlarına işlenmiştir.

Yasada geçen “süreğen hastalık” ifadesinden; çeşitli kanserler, kalp hastalıkları, böbrek hastalıkları, diyabet, astım ve genetik hastalıklar gibi teşhisler anlaşılabilir. Ayrıca süreğen hastalık ile engellilik durumlarının yasada ayrı ayrı ifade edildiğinin göz önüne alınmasının uygun olacağı değerlendirilebilir.

 

15.4.Engelli çocuğu olan annelere yarı zamanlı çalışma hakkı

​

DMK’nın 104’üncü maddesine ve İş Kanun’unun 74’üncü maddesine göre; memur ve işçi anneler için doğumda ya da doğum sonrası ilk 12 ay içinde, bebeği engelli olduğu tespit edilenlere; analık izni bitiminden başlamak üzere bebek 12 ayı tamamlayıncaya dek (ücret kesintisi olmadan) yarı zamanlı çalışma hakkı (izni) verilmiştir.

​

15.5.Ağır engelli çocuğu olan sigortalı annelerin erken emekliliği

​

1 Ekim 2008 tarihinden sonra (çocuğun doğum tarihi ve ağır engelli hale geldiği tarih dikkate alınır), çalışılan sürenin dörtte biri oranında süre çalışılan süreye ilave edilir. Bu süre emekliliğe kalan süreden düşürülür. Bu haktan yararlanmak için, eğer boşanma durumu varsa velayetin annede olduğu süreler dikkate alınır. Çocuğun bakım evine verilmesi halinde bu haktan yararlanma süresi sona erer. Bakıma muhtaç durumdaki çocuğun vefatı halinde anne, çocuğun yaşadığı süreler için sonradan başvuruda bulunabilir.

Başvuru: Başvuruda, mevcut engelli sağlık kurul raporunun aslı gibidir fotokopisi ya da e-nabızdan alınmış örneği kullanılır. SGK’nın kararına, zaman aşımı olmaksızın itiraz edilebilir. Gerekli belgeler ile (çalışma belgesi, engelli raporunun aslı gibidir fotokopisi, çocuğun ve annenin kimlik fotokopileri ve dilekçe) Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) başvuru yapılır. Bakınız: 5510 sayılı Genel Sağlık Sigortası ve Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 28.

Not: Engelli yakını olanların yer değişikliği hakları için bakınız: “Engelli ve engelli yakını olan memurların yer değişikliği” başlığı.