8.ENGELLİLİK SAĞLIK KURUL RAPORU-ÖZEL GEREKSİNİM RAPORU
Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik; 18 yaşını doldurmuş olan bireyleri kapsar. 18 yaş altı çocukların sağlık kurul işlemleri ise ÇÖZGER Yönetmeliği hükümlerine göre düzenlenecektir. Özel gereksinimli çocukların raporlarında “engelli” ifadesi geçmeyecek ve herhangi bir engel oranı yazılmayacaktır.
Çocuk ve erişkinler için engelli sağlık kurul raporu, Sağlık Bakanlığı tarafından, engellilik sağlık kurul raporu ve ÇÖZGER raporu vermeye yetkilendirilmiş hastanelerden alınır.
Rapor başvurusu: ÇÖZGER ve engellilik sağlık kurul raporu almak isteyenler; ALO 182’den ya da merkezi hekim randevu alma sisteminden (MHRS) “sağlık kurul” randevusu almalıdır.
Randevu günü; hastanenin evrak birimine başvurulur. 18 yaş altı çocuğun başvurusu; annesi, babası/bakım veren kişi ya da yasal temsilcisi tarafından yapılır. 18 yaşını dolduranlar, başvuruyu kendileri yapar. Ancak bireyin zihinsel yetersizliği var ise başvuru, bireyin yasal temsilcisi/vasisi tarafından yapılır.
Öte yandan, engellilik sağlık kurul raporu ya da ÇÖZGER raporu için SGK, mahkeme, vergi daireleri, RAM vb. kurumlardan hastaneye sevki olanlar (kurum sevkli), 5 iş günü içinde sevk edildikleri hastaneye başvuru yapmalıdır.
Başvuru dilekçesinden sonra Başhekimlik Onay Kısmına gidilir. Burada, engelli bireyin hastalık/engel durumuna göre hangi polikliniklerde muayene olacağı, engelli bireyin/ailenin/yasal temsilcinin/vasinin beyanı ile belirlenir ve ardından Sağlık Kuruluna başvurulur. Sağlık Kurulunda yetişkinin/çocuğun fotoğrafı çekilir ve kimlik tespiti yapılarak, gerekli formlar/evraklar aileye teslim edilir. Bu evraklar ile engelli bireyin muayene olacağı polikliniklere başvuru yapılarak (Bazı poliklinikler randevulu işlem yapmaktadır) rapor süreci tamamlanır ve evraklar Sağlık Kuruluna teslim edilir. Sağlık kurulunca karara bağlanan raporlar, e-nabız sisteminde görüntülenir. Rapor örneği e-nabızdan alınabilir.
Kişinin farklı tarihlere ait birden fazla engelli sağlık kurul raporu olması halinde, hangisinin kullanılacağına ilişkin bilgi: Hakların kullanımında bireye ait en son tarihli rapor geçerli olacaktır. Kişi “sürekli” ibareli raporu olmasına rağmen, bu rapor sonrası yeni bir rapor almış ise, eski raporu geçersiz olacaktır. Erişkinlerin engellilik sağlık kurul raporunun ve ÇÖZGER raporunun arka sayfasında (rapor formatında); “Bu rapordan önceki raporlar süresine bakılmaksızın yeni başvurular bakımından geçersizdir.” İfadesi yer almaktadır. Yönetmeliklerin ekler kısmını inceleyiniz. Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir örnek verirsek daha anlaşılır olacaktır. Örneğin; Bir kişinin 2010 yılında alınmış sürekli ibareli %92 oranında bir raporu varken, 2019 yılında %89 oranında bir rapor almış ise; 2010 yılına ait rapor ile ÖTV istisnalı araç alamaz. Aldığı takdirde, geçersiz raporla alım yaptığı tespit edildiğinde cezai müeyyide uygulanır. ÖTV II Sayılı Liste Uygulama Tebliğinin “1.5. Ortak Hususlar” başlığında; “Malul veya engellinin, birden fazla engelli sağlık kurulu raporunun bulunması halinde, en son tarihli rapor bu uygulamada dikkate alınır. Malul veya engelli tarafından geçerli raporun ibraz edilmediğinin tespiti ve ibraz edilmeyen en son tarihli raporun da ilgili istisna uygulamasında aranılan mahiyette olmaması durumunda, ziyaa uğratılan vergi, vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ile birlikte malul veya engelliden aranır.” İfadeleri yer almaktadır.
ÇÖZGER için mevzuatla uyum arandığında kullanılacak tablo: ÇÖZGER’de engel oranı ya da ağır engellilik yazılmayacağından özel gereksinimli çocuklar için tanımlanmış hakların kullanımında engel oranlarının belirlenmesi için Yönetmelik ekinde açıklanmış 7 kategorinin (özel gereksinim düzeyleri) karşılığı olan engel oranlarına bakılması gerekir. Buna göre;
1. Kategori: Özel gereksinim var (ÖGV): %20-39 oranında engelli sayılır.
2. Kategori: Hafif düzeyde özel gereksinim var: %40-49 oranında engelli sayılır.
3. Kategori: Orta düzey özel gereksinim var: %50-59 oranında engelli sayılır.
4. Kategori: İleri düzeyde özel gereksinim var: %60-69 oranında engelli sayılır.
5. Kategori: Çok ileri düzeyde özel gereksinim var: %70-79 oranında engelli sayılır ve ağır engelli olduğu kabul edilir.
6. Kategori: Belirgin düzeyde özel gereksinim var (BÖGV): %80-89 oranında engelli sayılır ve ağır engelli olduğu kabul edilir.
7. Kategori: Özel Koşul Gereksinimi var (ÖKGV): %90-99 oranında engelli sayılır ve ağır engelli olduğu kabul edilir.
Erişkinler ve çocuklar için raporların geçerlilik süresi: Rapor sürekli veya süreli olarak düzenlenir ve raporda geçerlilik süresi mutlaka belirtilir. Çocuğun gereksinim durumunun/erişkinlerin engellilik durumunun ilaç tedavisi, cerrahi tedavi ve/veya rehabilitasyon uygulamaları ile zaman içinde azalma ihtimali olduğu ve hastalık bulgularının tam olarak görülemediği hâllerde süreli rapor düzenlenir. Durumlarının sabit kalması veya artması söz konusu olan hastalıklar için sürekli rapor düzenlenir.
Raporlara itiraz: Kişisel rapor itirazları, ilgilisine teslim tarihinden itibaren otuz gün içerisinde yapılır. 30 gün içinde itiraz edilmeyen rapor kesinleşir. Hakem hastane kararı ile süresinde itiraz edilmeyerek kesinleşen rapor hakkında aynı gereksinim alanı ile ilgili yeni rapor başvurusu en erken altı ay sonra kabul edilir. Kurum itirazları gerekçe belirtilerek yazı ile yapılır. Kurum itirazlarında süre aranmaz (Kurumlar; SGK, vergi daireleri, sosyal yardımlaşma dayanışma vakıfları, sosyal hizmet il müdürlükleri, rehberlik araştırma merkezleri vb.).
Rapor itirazına ilişkin dilekçe, 18 yaş üstü engelli bireylerin kendileri tarafından imzalanır. Ancak, zihinsel engelli bireyler için vasileri ya da yasal temsilcileri başvuru yapmak zorundadır. 18 yaş altı çocuğun başvurusu ise anne ya da babası ya da bakım veren kişi ya da yasal temsilcileri tarafından yapılır. İtiraz, kişinin rapor için başvurduğu yerdeki veya ikamet ettiği yerdeki il sağlık müdürlüklerine yapılır. İl sağlık müdürlüğü kişiyi, yetkili en yakın farklı bir hastaneye sevk eder. Bu bilgiyi alan kişi, tebliğ tarihinden itibaren en geç 20 gün içinde MHRS veya Alo 182’den randevu alır. Bu sürenin dolmasından sonra yapılan başvurular dikkate alınmaz. Bakınız: Sağlık Raporları Usul ve Esasları Hakkında Yönerge: https://shgmsgudb.saglik.gov.tr/TR-85392/saglik-raporlari-usul-ve-esaslari-hakkinda-yonerge--ve-hakem-hastane-listeleri.html
İtiraz edilen rapor ile itiraz üzerine verilen rapordaki kararlar aynı yönde ise rapor kesinleşir. Rapor sonuçlarının farklı olması ve itirazın devam etmesi hâlinde, müdürlük tarafından en yakın hakem hastaneye yönlendirilir. Hakem hastane tarafından verilen karar kesindir. İlk veya itiraza istinaden alınan ikinci rapor hakem hastaneden alınmış olsa dahi hakem hastane raporu olarak kabul edilmez.
Yeniden değerlendirme: Çocuğun/erişkinin yeni bir gereksinim durumunun/engellilik durumunun ortaya çıkması veya değişmesi hâlinde bakım veren kişinin/engelli bireyin/vasisinin/yasal temsilcisinin talebi ve ilgili branş hekiminin kurula sevki uygun görmesi üzerine süre aranmaksızın çocuğun/erişkinin özel gereksinimi/engellilik durumu yeniden değerlendirilir ve yeni rapor düzenlenir. Süreli olarak düzenlenen raporlarda, sürenin bitmesine altı aydan kısa bir süre kalması durumunda, engelli bireye talebi üzerine tekrar rapor verilebilir.
Tüm sağlık kurul işlemlerine dair ayrıntılı bilgi için bakınız: Sağlık Raporları Usul ve Esasları Hakkında Yönerge, https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/33129,1--saglik-raporlari-usul-ve-esaslari-hakkinda-yonergepdf.pdf?0
Engelli sağlık kurul rapor ücreti: Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Kamu Sağlık Hizmetleri Satış Tarifesi Usul ve Esasları’na göre; engel oranı %0 çıkması halinde kişilerden ücret alınacağı belirtilmiş olup, “08.02.2002 tarihli ve 24665 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı gereğince; gaziler, şehit ve gazi dul ve yetimleri, engelliler, öğrenciler ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamındaki kişilerden (engelli ve yaşlı aylığı alanlar) sağlık kurulu rapor bedeli alınmayacağı kararlaştırıldığından, bu kişilerden ücret talep edilmeyecektir” ifadesine yer verilmiştir. Dolayısıyla Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde engel oranı %1’den %100’e dek olan kişilerden sağlık kurul rapor bedeli alınmayacaktır. Ancak üniversite hastanelerinden alınan raporlarda ücret istenebilir.
Engelliler tarafından talep edilen silah ruhsatı raporu, refakat raporu, durum bildirir rapor, ehliyet raporu, özel tertibatlı araç ile ilgili olarak ÖTV indirimli araç raporu ve engellilik/ÇÖZGER sağlık kurul raporlarına itiraz üzerine gidilen üçüncü hakem hastaneden alınan sağlık kurul raporu ücretlidir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: https://www.saglikaktuel.com/d/file/13885,ek-1--fiyat-tarifeleri-usul-ve-esaslaripdf.pdf
Diğer hususlar: 18 yaş üzeri bireyin engellilik durumu dikkate alınarak çalıştırılamayacağı işlerin niteliği rapora mutlaka yazılır. 18 yaş altındakilerin engelli kamu personeli seçme sınavı (EKPSS) ya da kura başvurusu kaydı öncesinde, istihdam edilmeleri halinde çalıştırılamayacağı işlerin niteliği kısmının yazılı olması gerektiğinden engellilerin, sağlık kuruluna girmeden önce bu alanın yazılması için talepte bulunmaları önerilir. ÇÖZGER alan çocuklar için, çalıştırılamayacağı işlerin niteliği; çocuğun kendisi ya da ebeveyninin/yasal temsilcisinin isteğine bağlıdır. Çocukların İş-Kur kaydı 14 yaş dolduğunda yapılabileceğinden ya da 18 yaş altında engelli kamu personeli kura başvurusuna katılabileceklerinden; ÇÖZGER’de çalıştırılamayacağı işlerin niteliği kısmının yazdırılması önerilir.
Bireylerden engellilik/gereksinim durumu sürekli olarak tekerlekli sandalye veya sedye kullanımını gerektirecek nitelikte olanlar ile sadece engelliliğine uygun hareket ettirici özel tertibatla taşıt kullanabilecek olanların durumu raporun açıklama kısmına yazılır.
65 yaş ve üzeri bireylerin engellilik oranına Balthazard formülü ile %10 eklenerek engel oranı belirlenir.
On beş yaş altında ÇÖZGER raporunda fotoğraf zorunluluğu yoktur.
Çocuklar ve erişkinler için rapor, kişinin rapor için başvurduğu günden itibaren 30 gün içinde teslim edilir. COVİD-19 pandemisi nedeniyle bu sürelerin uzayabileceği bilinmelidir.